Swinging Music na klarnet, puzon, wiolonczelę (lub kontrabas) i fortepian (1970)

{slider=Swinging Music na klarnet, puzon, wiolonczelę (lub kontrabas) i fortepian}

Wykonawcy: Warsztat Muzyczny w składzie: Edward Borowiak - puzon, Witold Gałązka - wiolonczela, Zygmunt Krauze - fortepian, Czesław Pałkowski - klarnet, „Warszawska Jesień” 1980

{/slider}

Swinging Music

Swinging Music

Swinging Music

Miarą złożoności tej kompozycji jest jej analiza przygotowana przez kompozytora na potrzeby wykładu pt. Klangfarben als Kompositionsmaterial zaprezentowanego w 1976 roku słuchaczom kursu mistrzowskiego w Bazylei. Przytaczam ją poniżej, z nielicznymi tylko skrótami:

Koncepcja i forma dzieła jest dość prosta. Składa się z 12 odcinków (od A do N) i bazuje na przebiegającym przez całość ostinatowym rytmie, pochodzącym ze swingu:  

Swinging Music – rytm podstawowy

 

Dzieło zaczyna się ppp, wzrastając stopniowo do fff (przy N) i od tego miejsca dynamiczna intensywność opada aż do całkowitego zamarcia. Można to przedstawić na następującym schemacie:

A (11 odcinków)   ------------------------------------> N         Coda (12 odcinek)

pppp                      cresc.                                                              fff       dim.      ppp

W kształcie formy dominująca jest zasada wariacji, w której cztery elementy są zawsze wyraźnie odróżnialne:

1. Rytm podstawowy (Grundrhytmus) (GR) 
2. Rytmiczne uzupełnienie rytmu podstawowego (rhytmische Ergänzung) (RE)
3. Rytmiczna wariacja (RV)
4. Solowa wariacja (często w sensie prawie melodycznym) (SV)

Rytm podstawowy (GR) ustanawia pulsację dla całego utworu i jest reprezentowany przez instrumenty między segmentami A i M. W kodzie – odcinku N – przejmują go muzycy na mówionej głośno głosce „cz", według zanotowanego rytmicznego i agogicznego schematu.

Dystrybucja wyżej wymienionych czterech elementów w dziele może zostać przedstawiona na następującym, uproszczonym diagramie:

Swinging Music – diagram analityczny

 

Jako materiał twórczy używane są tu barwy dźwięku. W ciągu czterech minut istnieje 40 barw: 8 z klarnetu, 10 z puzonu, 9 z wiolonczeli i 13 z fortepianu. Ponadto jest tutaj też jedna barwa wokalna – wymawiane przez muzyków głośne „cz". Rytm podstawowy, który nadaje dziełu ostinatowy puls, składa się z 13 różnych barw perkusyjnych (12 instrumentalnych i jednej wokalnej) i dostarcza słuchowego wrażenia, że barwy instrumentalne są tu w stanie zastąpić jazzowego perkusistę. Te 13 bartw rytmu podstawowego to w kolejności pojawiania się:

1. Fortepian – pocieranie kołków od strun plastykową szczotką
2. Klarnet – bezdźwięczne h dmuchane w rurę po wyjęciu ustnika
3. Wiolonczela – uderzanie prawą ręką w wierzch pudła rezonansowego, a lewą w bok
4. Puzon – bezdźwięczne b, dmuchać lekko dotykając wargami ustnika
5. Fortepian – uderzanie palcami w zagiętą górną cześć klapy fortepianu
6. Klarnet – bez ustnika, uderzanie otwartą dłonią w rurę instrumentu
7. Puzon – uderzanie otwartą dłonią w ustnik
8. Fortepian – uderzanie otwartą dłonią w struny
9. Puzon – dmuchanie w wylot ustnika przylegającego do instrumentu pod kątem 30 stopni
10. Wiolonczela – uderzanie otwartą dłonią w struny blisko gryfu
11. Klarnet – granie na ustniku – dłoń półotwarta
12. Fortepian – uderzanie otwartą dłonią w czarne lub białe klawisze
13. Głos – głosne mówienie głoski "cz"

Jak widać, każda barwa pojawia się tylko raz i jest dostosowana do etapu dynamicznego rozwoju (ppp – fff). Oprócz rytmu podstawowego (GR) kluczowym elementem formy dzieła jest solowa wariacja (SV). Przyjmuje ona taką rolę, jaką w innych dziełach odgrywa element melodyczny, występują tutaj zatem różnorodne, ale jednocześnie niedokładnie określone wysokości dźwięku. Barwy dostosowane są tak, by mogły tę rolę zagrać. Wariacja solowa pojawia się w trakcie dynamicznego stopniowania dzieła 13 razy, przy czym w kulminacyjnym odcinku M jednocześnie występują dwie wariacje solowe (klarnetowa i puzonowa), co powoduje powstanie quasi-wielogłosowości. Są one zawsze bardzo krótkie i nie rozwijają, pozostają – by tak rzec – w stadium embrionalnym, by zrobić miejsce dla kolejnej wariacji. Wariacje solowe realizowane są – znów w kolejności ich pojawiania się w dziele – na następujących barwach:

1. Puzon – bezdźwięczne frullato
2. Wiolonczela – uderzanie w rytmie podstawowym prętem metalowym w strunę blisko podstawka, wykonując jednocześnie glissando
3. Klarnet – frullato bezdźwięczne dmuchane w rurę bez ustnika
4. Wiolonczela – to samo co w punkcie 2 (odcinek D jako wariacja ABA)
5. Fortepian – uderzanie w nieowiniętą część strun prętem do triangla
6. Puzon – granie na ustniku włożonym do tłumika WAWA bez rury wewnętrznej
7. Klarnet – granie na ustniku – dłoń zwinięta w trąbkę
8. Wiolonczela – pizzicato sul tasto (brzmiące kwartę niżej)
9. Wiolonczela – pizzicato normale (znów ABA o tej samej barwie rytmu podstawowego)
10. Fortepian – granie na klawiszach przy stłumieniu strun plasteliną
11. Puzon – normalna gra, frullato, tłumik WAWA
12. Klarnet – grać przyciskając zębami stroik, zmiany, zmiany wysokości i barwy dźwięku uzyskiwane poprzez zmianę nacisku zębów i układu warg
13. Puzon – granie na ustniku włożonym w rurę wewnętrzną tłumika WAWA, zmienianie wysokości i barwy poprzez zmianę nacisku i układu warg

W kodzie, gdzie częściowo pojawiają się barwy występujące wcześniej […], w solowych wariacjach są nadto cztery nowe barwy: dwie w wiolonczeli (glissando mocno naciśniętym smyczkiem wzdłuż podanej struny, efekt „drapiącego" dźwięku oraz glissando przez rozkręcenie kołka danej struny), jedną w fortepianie (glissando paznokciami na strunach) i jedną w puzonie (kciukiem owiniętym chusteczką trzeć wewnątrz zwilżonego ustnika osadzonego w instrumencie – efekt „trzeszczącego" dźwięku). Istnieją zatem w wariacjach solowych dwa rodzaje barw: normalne dźwięki o określonej wysokości, ale nieuformowane (8, 3, 5, 10 etc.) albo dźwięki o nieokreślonej wysokości, improwizowane przez odpowiednie działania (6, 12, 13 etc.). Uzupełnienie rytmiczne (RE) pełni podporządkowaną [...] rolę, więc nie zamierzam się nim zajmować bardziej szczegółowo […]

Na koniec mojej analizy chciałbym stwierdzić, ze Swinging Music, stanowi przykład kompozycji, w której jako materiał zostały zastosowane rzeczywiście i wyłącznie barwy dźwięku.

A oto wspomnienie Zygmunta Krauzego dotyczące historii powstania dzieła oraz jego losów estradowych:

Nuty do nabycia: PWM, RICORDI